ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ
ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਚਿੜੀਆਂ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਗਾੜ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ, ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਲ੍ਹਣੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ। ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਪੰਛੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਾਤਮੇ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਬਚੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤਿ ਵਾਤਾਵਰਨ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤਿ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਕਾਰਨ ਪੰਛੀਆਂ ’ਤੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੇ ਬੱਦਲ ਮੰਡਰਾਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਹੀ ਅੱਗੇ ਆਏ ਹਨ।
ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਕੇ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂਕਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਕਟਾਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਅਸਰ ਪੰਛੀਆਂ ’ਤੇ ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਦਮ ਨਾ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਿਸੱਟੇ ਨਿਕਲਣਗੇ।
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਹੋਈ ਸਟੇਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆਜ਼ ਬਰਡਜ਼ 2023) ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 142 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ। 2023 ਤੱਕ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 1377 ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ 212 ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਸਥਤਿੀ 2023 (ਸਟੇਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆਜ਼ ਬਰਡਜ਼ 2023) ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੋਰ, ਗੋਲਾ ਕਬੂਤਰ, ਕੋਇਲ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
